محمدرضا خضری؛ مریم عظمت پناه
چکیده
علم جامعهشناسی ادبیات، دانش گستردهای است که دربردارندهی مجموعهی وسیعی از افکار و نظریات متفکران پیرامون پیوند میان ادیب و جامعهی وی است. ازاین‌رو مطالعات ادبی بر مبنای نظریات این اندیشمندان، گامی استوار و ضروری در زمینهی نقد متون ادبی به شمار میرود و چه‌بسا نتیجهی پژوهشهای ادبی فارغ از اینگونه مطالعات ...
بیشتر
علم جامعهشناسی ادبیات، دانش گستردهای است که دربردارندهی مجموعهی وسیعی از افکار و نظریات متفکران پیرامون پیوند میان ادیب و جامعهی وی است. ازاین‌رو مطالعات ادبی بر مبنای نظریات این اندیشمندان، گامی استوار و ضروری در زمینهی نقد متون ادبی به شمار میرود و چه‌بسا نتیجهی پژوهشهای ادبی فارغ از اینگونه مطالعات ابتر است. یکی از اندیشمندان جامعهشناسی ادبیات لوسین گلدمن است که بنیانگذار سبکی نوین در این حوزه به شمار میرود. شیوهی او به ساختگرایی تکوینی شهرت یافته است. او معتقد است اثر ادبی نتیجهی فرهنگ و آگاهی جمعی طبقه، عصر و یا نسل نویسنده است. لذا در روش خود در پیِ ایجاد ارتباطی معنادار میان اثر ادبی و مهمترین جنبههای زندگی اجتماعی است. نجیب محفوظ داستانپرداز و رماننویس معاصر مصر ازجمله نویسندگانی است که در آثارش به دنبال بیان آمال و محنتهای جامعه و طبقهی اجتماعی خود میباشد. به‌گونه‌ای که از خلال بررسی آن‌ها به شیوهی ساختگرایی تکوینی، میتوان به پیوندهای وثیق ساخت درونی و ادبی این آثار با نگرش و آگاهی جمعی طبقهی اجتماعی نویسنده پی برد. ازجمله‌ی این آثار داستان کوتاه «الزیف» از مجموعة داستانی «همس الجنون» اوست؛ پژوهش حاضر به‌منظور بررسی این داستان کوتاه، نظریهی لوسین گلدمن را چراغ راه خود قرار داده است. بدین منظور ساختار داستان در دو سطح تفسیری – یعنی دریافت درونمتنی همچون بررسی ساختار معنایی- و سطح تشریحی –یعنی تحلیل بستر اجتماعی و فرهنگی داستان- مورد کاوش قرار میگیرد. یافتههای پژوهش نشان میدهد عناصر این داستان دارای ویژگیهایی است که بیانگر پیوند عمیق داستان با جامعه ی نجیب محفوظ است؛ همچنین نشان میدهد که داستان ثمرهی جهانبینی و آگاهی جمعی گروهی است که نویسنده به آن تعلق دارد.
